Europa obywateli? Proces komunikowania politycznego w Unii Europejskiej

Komunikowanie polityczne w Unii Europejskiej jest zagadnieniem niezwykle istotnym. W dobie kryzysu gospodarczego oraz politycznego – deficytu legitymizacji władzy, wciąż spadającego zaufania do instytucji publicznych, a także niskiego poziomu zaangażowania obywateli – podejmowane są próby wzmocnienia dialogu społecznego i obywatelskiego. Tworzone są strategie informacyjne i komunikacyjne. Promowane jest uczestnictwo obywateli w życiu Unii Europejskiej. Także prowadzone w ostatnich latach debaty nad europejską sferą publiczną partycypacją obywatelską wskazują na dużą wagę omawianych kwestii. Dialog instytucji unijnych i obywateli UE, który w pracy analizowany był na przykładzie Komisji Europejskiej, jest ważną częścią procesu komunikowania politycznego w UE. Rozważania nad komunikowaniem i obywatelstwem europejskim są szczególnie ważne w kontekście doświadczeń Europejskiego Roku Obywatelstwa 2013 i zbliżających się wyborów do Parlamentu Europejskiego (maj 2014).
Komunikowanie w UE jest problemem złożonym, dlatego też nieodzownym dla tego typu studium wydaje się podejście interdyscyplinarne. W pracy zostały zawarte refleksje z zakresu nauk politycznych i stosunków międzynarodowych, wiedzy o komunikowaniu i mediach, studiów europejskich, socjologii oraz nauk prawnych.
Przedmiotem badań był proces komunikowania instytucji Unii Europejskiej i obywateli. Komunikowanie w UE zmieniało się wraz z kolejnymi etapami integracji.(…)
Przedmiotem analizy były także różne formy aktywności obywatelskiej w kontekście komunikowania politycznego – zaangażowanie obywateli UE w programy i projekty unijne. Rozważano kwestie partycypacji obywatelskiej w perspektywie porównawczej, szukając odpowiedzi na pytanie o różnice pomiędzy postawami obywatelskimi w poszczególnych państwach członkowskich Unii Europejskiej.
W pracy podjęto problematykę jawności i przejrzystości w UE, biurokratyzacji europejskich struktur oraz legitymizacji władzy w UE. Ponadto zbadano również zagadnienia związane z unijnymi strategiami informacyjnymi i komunikacyjnymi. W analizie etapów komunikowania szczególna uwaga została skierowana na kontekst sytuacyjny, uwarunkowania polityczno-społeczne oraz tradycje i doświadczenia z przeszłości, które wpływają na konkretne wydarzenia czy zjawiska. Zbadano zależności, wynikające z podjętych wcześniej decyzji. Przeanalizowano, jak wybrane wydarzenia wpływają na kierunek i kształt dalszych działań. Punkt ciężkości analiz został położony na proces tworzenia polityki (elity vs. obywatele, polityka uprawiana za zamkniętymi drzwiami vs. otwartość, przejrzystość i partycypacja). Istotna była tutaj rola mediów jako ram dla działań aktorów komunikowania politycznego, ograniczających lub umożliwiających pewne posunięcia. Każde medium w inny sposób przetwarza to, co polityczne. Proces ten zależy od wielu czynników związanych z danym środkiem komunikowania – od jego struktury, organizacji, profilu, zadań, uczestników, otoczenia czy też konkretnej sytuacji. Ważne jest to, co da się przedstawić w danym medium. Aktorzy komunikowania politycznego przed podjęciem decyzji rozważają, jak poruszana kwestia może być zaprezentowana w mediach.(…)
Ze względu na interdyscyplinarny charakter pracy wykorzystano rozmaite źródła: akty prawne i dokumenty administracyjne instytucji Unii Europejskiej oraz oficjalne stanowiska, deklaracje i przemówienia najważniejszych przedstawicieli UE. Korzystano również z wyników sondaży opinii publicznej, zestawień statystycznych, sprawozdań, raportów i opracowań instytucji badawczych. Główną techniką badawczą była analiza zawartości stron internetowych portalu Europa, ze szczególnym uwzględnieniem europejskiego forum dyskusyjnego Debate Europe (analizie poddano ponad tysiąc czterysta wypowiedzi). W badaniach dotyczących projektów i programów unijnych zastosowano analizę porównawczą w odniesieniu do państw członkowskich Unii Europejskiej. Badanie dopełniły swobodne wywiady z ekspertami: pracownikami instytucji unijnej – Komisji Europejskiej, w tym z byłym pracownikiem Dyrekcji Generalnej ds. Komunikacji, polskim dziennikarzem zajmującym się tematyką unijną pracującym na stałe w Brukseli, a także przedstawicielami organizacji pozarządowych (fundacji i instytutu naukowo-badawczego).(…)

Małgorzata Winiarska-Brodowska
(frag. Wprowadzenia)