Byłam sekretarką Rumkowskiego

Etka Daum przez 1653 dni była sekretarką Chaima Rumkowskiego. Zza
swojego biurka, tuż przed drzwiami jego gabinetu, obserwowała powstanie,
rozkwit i upadek najdziwniejszego żydowskiego państwa w niemieckim
Kraju Warty. Kreśliła portret jego twórcy, przełożonego Judenratu w
getcie łódzkim, Chaima Mordechaja Rumkowskiego. Jednocześnie ukazywała
obraz skomplikowanych relacji między żydowską a niemiecką administracją
getta i walki o władzę wśród tamtejszych elit. Getto łódzkie
zlikwidowano dopiero w sierpniu 1944 roku, gdy Sowieci od dawna stali na
linii Wisły. To sprawiło, iż spośród jego mieszkańców ocalało o wiele
więcej Żydów niż z każdego innego getta na terenie Polski. Na czym
polegała tajemnica łódzkiego getta? Kim naprawdę był "król Chaim"?
Możemy dzisiaj dyskutować, rozważać i zadawać retoryczne pytania:
czy gdyby sprzeciwił się Niemcom, gdyby nie zgodził się na podpisywanie
list deportacyjnych, gdyby własnymi rękami nie wysyłał ludzi, czy
byłoby inaczej? Los pozostałych gett każe powątpiewać.
Gdyby
Rumkowski nie zginął w Auschwitz, stanąłby po wojnie przed sądem.
Sądziliby go jego współcześni, ludzie którzy przeżyli wojnę i uniknęli
śmierci. Jaki wyrok wydaliby na Chaima Rumkowskiego? Co z jego życia
świadczyłoby za nim, a co przeciwko? Czy to się da rozdzielić?
Ze wstępu Szewacha Weissa